Kaleler
Şehir Surları ve Ortaçağ Kalesi
Şehir surları, antik kentin günümüze ulaşan en görkemli kalıntılarını oluşturmaktadır. Tüm kenti çevrelediği düşünülen şehir surlarından günümüze toplam 8 km kadar kısmı ulaşmıştır. Surlar, Habib-i Neccar Dağı’ nın iki tepesi olan Silpius ve Stauvrin tepelerinin üst kısımlarında kısmen koruna gelmiş, yamaçlarda ve düzlük kısımda, Asi Nehri boyunca olması gereken şehir surları ise modern yerleşim nedeniyle mevcut değildir. Sadece, Küçükdalyan Mahallesinde İç Surlar olarak adlandırılan ve kurumuş Asi Nehri yatağının bulunduğu yerde uzanan surların bir kısmı mevcuttur. Kentin kuruluşu ile surların inşası başlamış, Roma Dönemi boyunca bir çok yenilenme/restorasyon geçirmiştir. Kentin Roma çağında büyümesi ile Tiberius döneminde kentin sınırları genişlemiş kuzey ve güneyde ikinci sur duvarları inşa edilmiştir. Büyük tahribat yapan 526 ve 528 depremleri ve ardından Sasani işgali döneminde surların büyük kısmı tahrip olmuştur. Zayıflayan ve giderek küçülen kentin surları daraltılmış, Justinian dönemine tarihlenen Küçükdalyan Mahallesi’ndeki iç surlara kadar kent surları çekilmiş, Hipodrom ve tapınak gibi yapıların bulunduğu alan bu surların dışında bırakılmıştır.
Sur sistemini oluşturan sur perde duvarları, bastiyon ve kulelerin yanı sıra ara geçitler ve yan kapılar belgelenmiştir. Şehir, Silpius’tan itibaren burçlarla ve kulelerle ve bunların arasında örülmüş olan perde duvarlarla güçlendirilmiştir. Dörtgen planlı kuleler sur hattı boyunca merdiven yerleştirilen çıkıntılara uzatılmış gibi görünmektedir. Perde duvarlar genellikle 2-2.5 m kalınlıktadır. Silpius’un güney uç noktasında kulede küçük bir yan kapı belgelenmiş olup olasılıkla sur dışı ile bağlantı sağlamak amaçlı bırakılmıştır. Surlardan günümüze gelen kent içindeki kule /bastiyon Bağrıyanık Mahallesindedir. Silpius’un batı yamaçları boyunca uzanan ve tepeye bitişen duvarlar güneydeki surlara göre daha iyi korunagelmiştir. Kuzey batı ve güneyde modern yerleşim alanı içindeki yerlerde surlar yok olmuştur.
Ortaçağ Kalesi
Silpius üzerindeki en geniş yapı olan Ortaçağ Kalesi Amik Ovası’na ve Asi Vadisi’ne hakim konumdadır. Şehir surları, Habib-i Neccar Dağının Silpius olarak adlandırılan kısmında en yüksek noktasında Ortaçağ kalesine bağlanmaktadır. Araştırmalar bu kompleks yapının Haçlı döneminde (1097-1268) kullanılan ortaçağ kalesi olduğunu göstermekte ise de kale duvarlarında Roma Dönemi duvarları kullanılmış olması bu kalenin Roma Döneminde de var olduğunu gösterir. Günümüze yüksek tepe üzerine yerleşen kalenin iç çevre duvarları, kalenin doğusunda ortaçağ inşaa evresine ait en az bir ev ve birkaç sarnıç korunagelmiştir. Ayrıca kalenin güney tarafında Roma Dönemine ait geniş bir sarnıç kalıntısı da mevcuttur. Kalenin kuzey ucu Silpius’un dik yamacı üzerindeki duvara bitişmektedir. Bu duvar Hacıkürüş Deresini Demirkapı ile aşarak Staurin’e devam eden duvara bağlanmaktadır. Birkaç duvardan ve farklı inşa teknikleriyle yapılmış, farklı evrelere işaret eden bir yapıdan oluşur.
Payas Kalesi
Osmanlılar zamanında İstanbul’dan gelip, Tarsus, Adana, Payas, Belen ve Antakya üzerinden Mısır ve Hicaz’a giden Hac Yolu bu bölgede türeyen eşkıyalar yüzünden tehlikeye düşmüştür. Bu eşkıyalara karşı emniyet sağlayabilmek için Payas Kalesi yapılmıştır. Adana tarafında Kurt Kulağı denilen yerde süvariler tarafından karşılanan yolcular Payas’a, oradan da belen geçidine kadar götürülerek emniyetleri sağlamış oluyorlardı.
Kale, şimdi Dörtyol ilçesinin Payas Bucağı içinde eski çarşı yanında Han, hamam, kervansaray, cami ile birlikte ayakta durmaktadır. Kalenin etrafı taştan örülmüş bir hendekle çevrilmiştir. Külliyeye bakan doğu tarafında iki tarafı yuvarlak kaleli demir bir kapısı ve köprüsü vardır. Dört köşesinde ve kenarında 8 adet kulesi sağlam olarak ayaktadır. Kale şimdiki haliyle teknik ve sanat bakımından tamamen bir Osmanlı yapısıdır. Fakat Cenevizliler devrinde de burada küçük bir kale olduğu tahmin edilmektedir.
Sarıseki Kalesi
İskenderun-Adana asfaltı üzerinde küçük bir tepede kurulmuştur. Bu kalenin Hellenistik devirden beri var olduğu kabul edilmektedir. Önce Seleukoslar daha sonra da Romalılar, Bizanslılar, Haçlılar, Selçuklular ve Osmanlılar zamanında kullanılmıştır. Evliya Çelebi seyahatnamesinde bu kalenin Osmanlıların önemli bir kalesi olduğunu yazmıştır. Şimdi Askeri Bölge içinde kalan yapının batı tarafında bir kapısı, surları, yuvarlak burçları harabe halinde bulunmaktadır.
Darb-ı Sak Kalesi ; (Beyazıt-i Bestami)
Kırıkhan-Hassa yolunun kuzey tarafında küçük bir tepede kurulmuştur. Sarp ve kayalık olan tepenin zayıf noktalarına surlar yapılarak kuvvetlendirilmiştir. Kale duvarları yer yer büyük hasarlara uğramakla birlikte bazı kısımları ayaktadır. En eski temelin Hellenistik devirde yapıldığı anlaşılır. Darb-ı-sak, Şıvlan kale ile bağlantılı bir karakol halindedir. Özellikle Bizanslılar ve Haçlılar zamanında Selçuklulara karşı kullanılan önemli bir üs vazifesi görmüştür. Daha sonra Türklerin eline geçerek son zamanlara kadar kullanılmıştır. Kalenin içinde İslam Ulularından Beyazıt-i Bestami hazretlerine ait türbe ve mescit bulunmaktadır.
Bakras Kalesi
Kızıldağ eteğinde inşa edilmiştir. Birkaç kademe halinde yapılan yuvarlak ve yüksek kale burçlarının mevcut kısımları taşıdıkları özellikten dolayı ortaçağa ait olduğu düşündürür.
Bakras Kalesi tarihi Hellenistik devre kadar çıkmaktadır. İskender’in M.Ö. 304’te buradan geçtiği sırada var olduğu düşünülmektedir. Belen geçidinden Arabistan’a inen eski yolu kontrol etmesi bakımından önem taşımakta idi. Kale sonraları Romalılar, Bizanslılar ve Haçlılar tarafından kullanıldı. Zaman zaman haçlılarla Eyyubiler arasında el değiştirdi. Son olarak Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sırasında 1516 yılında Osmanlıların ellerine geçerek son zamanlarına kadar kullanıldı. Bugün kalenin surları tahribata uğramakla beraber ayakta durmaktadır.
Bakras Kalesi tarihi Hellenistik devre kadar çıkmaktadır. İskender’in M.Ö. 304’te buradan geçtiği sırada var olduğu düşünülmektedir. Belen geçidinden Arabistan’a inen eski yolu kontrol etmesi bakımından önem taşımakta idi. Kale sonraları Romalılar, Bizanslılar ve Haçlılar tarafından kullanıldı. Zaman zaman haçlılarla Eyyubiler arasında el değiştirdi. Son olarak Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sırasında 1516 yılında Osmanlıların ellerine geçerek son zamanlarına kadar kullanıldı. Bugün kalenin surları tahribata uğramakla beraber ayakta durmaktadır.
Koz Kalesi (Kürşat Kalesi)
Altınözü İlçesindedir. Kuseyr Çayının doğduğu bir dere başlangıcında etrafı duvar biçiminde oyulmuş bir tepecik üzerine inşa edilmiştir. Güney tarafta 100m ara ile iki yarım daire planlı burç bulunmaktadır. Kalenin kapısı kuzey taraftadır. Fakat yıkıldığı için esas durumu hakkında bir bilgimiz yoktur. Üzeri düz bir tarla halinde olan doğu tarafında bugün bazı yerleri sağlam olan ahırlar ve seyirdim yolları bulunmaktadır.
Kurt Kalesi
İskenderun İlçesi Sarıseki, Haymaçınar yaylasının yaklaşık 1.5 km kuzeybatısında yer almaktadır. Kaleye stabilize yayla yolundan sonra 20 dakika süren orman içi bir yoldan gidilir. Kaleye geçit veren tek yer kale girişinde 30-35 cm genişliğinde bir kısmı kırık kesme taştan yapılmış, bir sekiden ibaret olup, alt tarafı uçurumdur. Geçiş oldukça tehlikelidir. Kale, güney doğu ve batı yönlerinde yer alan vadilere hâkim durumdadır.
Kale ana kayalar üzerine oturtulmuş yüksek sur duvarları ile çevrilidir. Sur duvarlarının büyük bir bölümü tahrip olmuş ve yıkılmış vaziyettedir. Sur duvarları yaklaşık 2m genişliğinde olup, sandık duvar tekniğinde yapılmışlardır Sur duvarlarının sağlam kalan kısımları üzerinde mazgal ve pencere unsurlarına rastlanmaktadır. Bu kaleyi iç ve dış kale olarak iki kesimde tanımlayabiliriz. Giriş yerleri kemerlidir. Dışkale olarak adlandırabileceğimiz kısımda bol miktarda bina temelleri ve bunlara ait taşlar yer almaktadır. Bu durumuyla Kalenin doğu kesiminin esirlerin muhafaza edildiği askeri amaçlı, batı kesiminin ise kale halkının oturması amacıyla yapıldığı ve kalenin Roma devrine ait olduğu düşünülmektedir.
Şıvlan Kalesi (Şalan Kalesi)
Kırıkhan ile İskenderun arasında kurulmuştur. Bulunduğu yer sarp ve Kayalık bir tepedir. Sarıseki kalesi ile ilişkilidir. Hellenistik devirden beri var olduğu sanılmaktadır. Bizans ve Haçlılar tarafından kullanılmıştır. Patika bir yolu vardır.
İmma Kalesi (Reyhanlı)
Reyhanlı ilçe merkezinde, Yenişehir Mahallesinde bulunan Kale kalıntısı, kesme taştan inşaa edilmiştir. Avlulu olup avluya açılan mekanlar yine kesme taştan, moloz taşlar yassı tuğla kireç harç kullanılarak örülmüştür. İnşasında bir kısım devşirme malzeme de kullanılmıştır.Reyhanlı ilçe merkezinde, Yenişehir Mahallesinde bulunan Kale kalıntısı, kesme taştan inşaa edilmiştir. Avlulu olup avluya açılan mekanlar yine kesme taştan, moloz taşlar yassı tuğla kireç harç kullanılarak örülmüştür. İnşasında bir kısım devşirme malzeme de kullanılmıştır.
Mancınık Kalesi
Dörtyol’un güney doğusunda Amanos dağları üzerinde bulunan bir Ermeni manastırıdır. Sadece yaya gidilebilir.
Cin Kulesi
Bir zamanlar bir hendekle çevrili olan kulenin Haçlılar ya da Cenevizliler tarafından yapıldığı sanılmaktadır. İnşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir.saldırılara karşı bir gözetleme kulesi olarak kullanılan yapı deniz ile Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi arasındaki en yüksek tepeye inşa edilmiştir.
